Rzeżączka powraca. Nie działają na nią antybiotyki. Lekarz ostrzega
Wydawało się, że antybiotyki poradzą sobie z rzeżączką. I tak było przez wiele lat. Tymczasem od kilku lat ta choroba wraca i coraz trudniej ją wyleczyć. Lekarze w Anglii od kilku lat alarmowali, że mają coraz więcej przypadków pacjentów, gdy bakteria jest oporna nawet na penicylinę. Liczba zachorowań na tę jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową bardzo rośnie też w Polsce. A nieleczona rzeżączka prowadzi do niepłodności. Jakie są objawy rzeżączki? Jak ją wykryć i leczyć? Odpowiada dermatolog-wenerolog dr n. med. Ewelina Biało-Wójcicka.
Rzeżączka, tak jak inne choroby weneryczne przenosi się przez kontakty seksualne. Oczywiście nie tylko przez stosunek pochwowy, ale i kontakty oralne, analne bez zabezpieczenia, a także jeśli partnerzy wymieniają się gadżetami erotycznymi. Co ważne, rzeżączka może zostać też przeniesiona przez zakażoną nią ciężarną matką na jej nowonarodzone dziecko, co może doprowadzić nawet do ślepoty niemowlęcia, jeśli choroba nie będzie w porę zauważona i leczona. Dlatego, wbrew archaicznej nazwie “choroby wstydliwe”, nie wstydźmy się mówić o nich swoim lekarzom. I róbmy to, jak najszybciej, jeśli zauważymy pierwsze niepokojące objawy.
Objawy rzeżączki
Co to jest rzeżączka?
Rzeżączka należy do chorób przenoszonych drogą płciową. Spowodowana jest przez bakterie Gram-ujemne dwoinki rzeżączki. Nazwa odpowiada tak naprawdę wyglądowi mikroskopowemu rzeżączki. Jeżeli spojrzymy na to w powiększeniu, to możemy zauważyć tj. dwie połówki ziaren kawy obok siebie, tworzące właśnie taką dwoinkę. Nazwy rzeżączki bywają różne, dlatego w literaturze możemy znaleźć np. infekcję spowodowaną przez rzeżączkę jako tryper albo wiewiór. Jednakże to Neisseria gonorrhoeae, czyli dwoinka rzeżączki powoduje infekcje narządów układu płciowego.
Jakie są objawy rzeżączki?
Objawy rzeżączki często bywają dość charakterystyczne, ale niestety są skąpe lub występują zupełnie bezobjawowo. Jednym z typowych objawów jest wydzielina ropna lub śluzowo-ropna z cewki moczowej. Zdarzają się też zmiany ropne lub śluzowo-ropne w innych miejscach związane ze sposobem współżycia, czyli mogą być to również okolice odbytu czy gardła. Czasami zdarza się występowanie zakażenia w obrębie błony śluzowej spojówek, głównie poprzez przeniesienie, czy dotyk.
Czy wysypka skórna może być objawem rzeżączki?
Wysypka skórna może się pojawić, jednak nie jest to częsty objaw. Podaje się, że około od 0.5% do 3% infekcji może przebiegać właśnie w postaci ogólno-ustrojowej, poza miejscem gdzie jest typowa - nabłonek walcowaty. Jest on miejscem, gdzie zazwyczaj występuje infekcja i tutaj zaczynają się wszystkie objawy. Istnieje kilka podtypów, które powodują objawy w postaci zmian na skórze. Mogą być to zmiany grudkowe, grudkowo-plamiste oraz rumieniowo-obrzękowe. Do tego z reguły dołączają się objawy stawowe i mogą być to dolegliwości związane z bólami stawów kolanowych, biodrowych lub łokciowo-barkowych. Dodatkowo mogą pojawić się objawy ogólne, czyli np. osłabienie i gorączka, które możemy zaobserwować w wyniku infekcji ogólnoustrojowej dwoinkami rzeżączki.
Czy świąd i pieczenie w miejscach intymnych to objawy rzeżączki?
Świąd i pieczenie w miejscach intymnych to jedna z cech charakterystycznych, która powoduje, że pacjenci zgłaszają się do lekarza. Mogą występować w trakcie oddawania moczu lub po jego zakończeniu. W przypadku infekcji układu moczowego czasami może pojawić się wydzielina ropna lub śluzowo-ropna, która nie jest tak intensywna, ale dolegliwości są na tyle nasilone, że pacjenci zgłaszają się do lekarza. Standardowym objawem jest także parcie na mocz, który powoduje dyskomfort w okolicach narządów płciowych.
Czy objawy rzeżączki różnią się u kobiet i mężczyzn?
Generalnie objawy u mężczyzn są bardziej rozpoznawalne dlatego, że rzeżączka w przypadku płci męskiej przebiega w sposób objawowy. Pojawia się wtedy wydzielina mniej lub bardziej nasilona oraz mamy do czynienia z zapaleniem ujścia cewki moczowej. U kobiet niestety przebieg infekcji może być niezauważony poprzez skąpe objawy lub ich brak. Oznacza to, że infekcja kanału szyjki macicy może być niezauważona przez pacjentkę
Po jakim czasie od momentu zakażenia pojawiają się pierwsze objawy?
Objawy pojawiają się od trzech do pięciu dni. Niektórzy mówią, że mogą się pojawić po ośmiu dniach od zakażenia. Jest to uwarunkowane umiejscowieniem ich występowania. Może być to układ moczowy, cewka moczowa, kanał szyjki macicy u kobiet, okolica odbytu u obu płci, okolice gardła oraz spojówki.
Jakie są objawy rzeżączki w gardle?
Objawy rzeżączki w gardle są raczej niecharakterystyczne i niespecyficzne. Nie różnią się znacznie od wielu znanych nam objawów infekcji gardła i trudno określić, że są one spowodowane akurat przez rzeżączkę. Najczęściej jest to zaczerwienienie łuków podniebiennych oraz powiększenie migdałków. Może dojść także do zaczerwienienia tylnej ściany gardła i ropnej wydzieliny znajdującej się w tych miejscach. Tak przebiegająca infekcja bardziej skłania do diagnostyki. W przypadku gardła problem jest jednak większy niż w przypadku cewki moczowej, czy kanału szyjki macicy, ponieważ w gardle jest dużo więcej bakterii, które fizjologicznie występują w obrębie gardła.
Co to jest guzek rzeżączki?
Ta nazwa nie jest aż tak często używana, ale przy dokładnym badaniu pacjenta, jeżeli istnieje podejrzenie, że mamy styczność z infekcją przenoszoną drogą płciową, to tak jak w przypadku kiły badamy skórę. Kiła ma swoje charakterystyczne objawy pierwotne. Gdy mamy jednak do czynienia z rzeżączką objawem, który może się pojawić na skórze jest pęcherzyk nekrotyczny, otoczony czerwoną, zapalną obwódką. Taki objaw nazywany jest guzkiem rzeżączki. Jest to objaw, który występuje przy infekcji, jednakże objawy skórne nie są aż takie częste, więc nie możemy na jego podstawie postawić zupełnej diagnozy. Najważniejsze są objawy, które dotyczą układu narządów płciowych.
Leczenie rzeżączki
Jak wygląda leczenie rzeżączki?
Dawniej standardowym leczeniem była penicylina prokainowa. Z czasem, kiedy bakterie wytworzyły oporność, czyli β-lektamazę to antybiotyków z grupy penicyliny jest coraz mniej. Wytyczne opublikowane w 2020 roku przez dwa towarzystwa zajmujące się chorobami przenoszonymi drogą płciową (towarzystwo amerykańskie i europejskie), zgodnie podają, iż leczenie powinno być oparte głównie na leku ceftriakson. Z reguły jest to terapia jednorazowa i powinna wystarczyć. Oczywiście istnieją także inne schematy. Zawsze po leczeniu należy wykonać badania kontrolne, które pozwolą potwierdzić wyleczenie pacjenta. Można to zrobić po około trzech dniach od zastosowanej terapii, niektórzy podają również czas od 5 do 7 dni. Najdłuższy okres to14 dni, co oznacza, że w tym czasie należy zbadać, czy infekcja jest nadal aktywna, czy też nie. Wtedy możemy stwierdzić, czy pacjent został wyleczony.
Czy rzeżączka jest chorobą wyleczalną?
Jest to choroba wyleczalna, ale trzeba zaznaczyć, że nie pozostawia odporności, czyli istnieje prawdopodobieństwo, że możemy nabyć ją ponownie. Po jej przebyciu nie wytwarzają się przeciwciała, tak jak w wielu innych jednostkach chorobowych, gdzie mamy przebytą infekcję, nabywamy przeciwciała i jesteśmy już bardziej odporni. Niestety mamy to ryzyko, że następne zakażenie również będzie zakażeniem objawowym i po raz kolejny wymagającym leczenia.
Czy prezerwatywa chroni przed zakażeniem rzeżączką?
Prezerwatywa faktycznie jest jedną z metod ochrony przed zakażeniem. Chroni przed wydzieliną, którą mamy w obrębie nabłonka, czyli wydzieliną z cewki moczowej. Ochrona, o której mowa sprawdza się w około 90%. Oczywiście ta metoda nie chroni nas przed wszystkimi chorobami przenoszonymi drogą płciową.
Czy nieleczona rzeżączka może prowadzić do groźnych powikłań?
Jeżeli jest ona w porę zdiagnozowana i leczona, czyli jeśli mamy pierwsze objawy, które się pojawiają w ciągu tygodnia lub dwóch, istnieje mniejsze ryzyko na konsekwencje tej choroby. Natomiast jeżeli pacjent miał objawy i bał się zgłosić do lekarza może to wiązać się z różnymi powikłaniami. Może to być zapalenie około cewkowe, czy w obrębie narządów miednicy mniejszej, poprzez np. infekcje kanału szyjki macicy. Może także dojść do zapalenia cewki moczowej lub zakażenia odbytu. Niestety przy dłużej trwającej infekcji może dojść do infekcji zstępującej, czyli objawy mogą przenosić się na wyższe partie i mogą obejmować macicę, a także jajowody i jajniki. Są to miejsca u kobiet, w których bardzo często pojawia się infekcja, co może prowadzić do zrostów, które wiążą się np. z brakiem możliwości zajścia w ciążę, czyli bezpłodnością, która w trakcie diagnostyki jest odwracalna, ale w zależności od nasilenia objawów. U mężczyzn również oprócz infekcji w obrębie cewki moczowej może dojść do infekcji zstępującej. Gruczoły opuszkowe mogą być zakażone, może także dojść do zapalenia jądra oraz do zakażenia lub infekcji gruczołu krokowego. W przypadku nieleczonego problemu może również dojść do niepłodności. Jednym z poważniejszych powikłań nieleczonej rzeżączki jest zajęcie zarówno jajowodów, jajników, okolicy miednicy mniejszej, ale też tkanki około wątrobowej, czyli może dojść do nasilonych objawów w obrębie miednicy mniejszej, które też są objawowe. Wiążą się z różnymi powikłaniami pozapalnymi, różnymi dolegliwościami bólowymi, stanem zapalnym w tych okolicach, dyskomfortem i bolesnością w tym miejscu.
Diagnostyka rzeżączki
Jak wykryć rzeżączkę?
Kiedy pacjent trafia do gabinetu, lekarz przeprowadza z nim wywiad na temat objawów. Kolejnym etapem może być badanie wydzieliny z cewki moczowej. Jeżeli mamy stan zapalny przy ujściu cewki moczowej jest to drugi objaw, który skłania nas do poszerzenia diagnostyki. U kobiet problem jest bardziej skomplikowany, gdyż mamy zakażenie w obrębie szyjki macicy i tutaj pacjentka głównie zgłasza się do ginekologa. Wydzielina, która może pojawiać się u pacjentki jest materiałem do badania, który można bezpośrednio pobrać. Poprzez mikroskop można sprawdzić, czy w polu widzenia znajdują się dwoinki rzeżączki. Jeżeli jest to obfita treść ropna to mamy dość zaawansowane i wczesne objawy. Kiedy rozmnażają się bakterie widać ewidentnie zakażenie i mamy pierwsze rozpoznanie. Dodatkowo warto wykonać badania pod kątem innych chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak np. HIV, kiła, HBs, HCV. Następnym krokiem może być wykonanie posiewu. Nowszą metodą będzie badanie materiału genetycznego, który szybciej da odpowiedź i pewność, że coś nie umknęło uwadze. Jeśli rozpoznano objawy i potwierdzono rzeżączkę, w trakcie leczenia należy wstrzymać się od kontaktów płciowych, ponieważ może dochodzić do reinfekcji, czyli kolejnego zakażenia.
Rzeżączka - statystyki
Jak wyglądają statystyki zakażeń rzeżączką?
Niestety nie wszyscy pacjenci zgłaszają zakażenia i nie wypełniają formularzy, które są wysyłane do stacji sanitarno-epidemiologicznych, aby umożliwić odzwierciedlenie tego, jaka jest faktyczna zakaźność wśród naszej populacji. Na przestrzeni lat, w badaniach przeprowadzonych w Unii Europejskiej widać jednak, że tych zakażeń jest więcej. Od 2008 do 2012 roku liczba zakażeń rzeżączką podwoiła się. Jednak mając precyzyjne dane, czy raporty przebytej choroby wśród pacjentów, możliwe iż pozwoliłoby to stwierdzić, że wzrost jest znacznie wyższy. Czasami lekarze, do których zgłaszają się pacjenci, nie zawsze zdiagnozują chorobę i leczą poprzez objawy, np. pacjent przychodzący z zakażeniem, czy infekcją cewki moczowej z wydzieliną jest leczony bez postawienia rozpoznania. Dlatego trudno określić, jak przedstawiają się realne dane dotyczące zakażeń rzeżączką wśród społeczności.
Z Joanną Kamińską rozmawiała dermatolog-wenerolog dr n. med. Ewelina Biało-Wójcicka, Ordynator Oddziału Dermatologii Dorosłych w Międzyleskim Szpitalu Specjalistycznym, absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jako dermatolog pracuje od ukończenia stażu podyplomowego. Specjalizację z zakresu dermatologii i wenerologii rozpoczęła w Klinice Dermatologii WUM, a następnie ukończyła w szpitalu MSSW. Dodatkowo wykonuje poparte certyfikatami zabiegi z zakresu medycyny estetycznej.
