Toksyny nie czuć i nie widać. Pierwsze objawy są bardzo tajemnicze
Każdego roku zapada na nią ok. 50 tys. osób. Toksyny, która ją wywołuje, trudno się ustrzec, bo nie da się jej zauważyć. Nie widać jej, nie ma zapachu ani smaku. Pierwsze objawy pojawiają się w ciągu 6-12 godzin, ale są bardzo niespecyficzne, a czasem też tajemnicze. Mogą przemijać, ale też wracać ze zdwojoną siłą wiele miesięcy po zatruciu.
Objawy ciguatery
Ciguatera – bo o niej mowa – to zatrucie pokarmowe spowodowane spożyciem ryb zawierających ciguatoksyny – niezwykle silne neurotoksyny. Objawy mogą pojawić się już w ciągu kilku godzin po spożyciu skażonego mięsa ryby i obejmują szeroki zakres dolegliwości.
Typowe są objawy żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunka. Jednak najbardziej charakterystyczne są objawy neurologiczne:
• parestezje – mrowienie i drętwienie rąk, stóp oraz okolic ust
• uogólniony świąd (uczucie swędzenia całego ciała)
• ból mięśni (myalgia)
• ból stawów (arthralgia)
• uczucie zmęczenia (osłabienie, brak energii)
• odwrócenie odczuwania temperatury – zimne przedmioty wydają się gorące i odwrotnie.
Zatruciu mogą też towarzyszyć objawy sercowo-naczyniowe, takie jak spadek ciśnienia krwi czy zaburzenia rytmu serca. W cięższych przypadkach objawy neurologiczne mogą utrzymywać się tygodniami, a nawet miesiącami.
Jak dochodzi do zatrucia?
Ciguatera to jedno z najczęściej zgłaszanych zatruć pokarmowych związanych z konsumpcją ryb, ale niewielu konsumentów zdaje sobie sprawę z jej istnienia.
Źródłem problemu są ciguatoksyny – niezwykle silne neurotoksyny wytwarzane przez mikroskopijne glony Gambierdiscus i Fukuyoa, które bytują w tropikalnych i subtropikalnych wodach przybrzeżnych. Gdy ryby roślinożerne zjadają te glony, toksyny kumulują się w ich tkankach. Następnie ryby drapieżne, które żywią się mniejszymi rybami, gromadzą coraz większe ilości toksyn.
Człowiek może się zatruć, spożywając skażone ryby – zwykle duże, drapieżne gatunki, takie jak barrakudy czy lucjany. Ciguatoksyny nie ulegają zniszczeniu podczas gotowania, mrożenia ani smażenia; dlatego zatrucie może wystąpić nawet przy starannej obróbce kulinarnej.
Przeczytaj też: Ta ryba jest smaczna i zdrowa, choć... może też być toksyczna, niczym jad węża. Jak jej nie jeść?
Rosnące zagrożenie ciguaterą w Europie
Choć ciguatera przez długi czas była uznawana za problem wyłącznie tropikalny, zmiany klimatu i globalizacja handlu rybami przyczyniają się do jej ekspansji. Coraz więcej przypadków zatrucia odnotowuje się na obszarach nietypowych, m.in. w rejonie Morza Śródziemnego i Wysp Kanaryjskich.
Wzrost temperatury wód morskich sprzyja rozprzestrzenianiu się glonów Gambierdiscus, które mogą kolonizować nowe siedliska w cieplejszych wodach Europy. Dodatkowo globalny handel rybami sprawia, że ryby złowione w tropikach trafiają do konsumentów na innych kontynentach, zwiększając ryzyko zatrucia. W związku z tym Europejska Unia podjęła działania w kierunku monitorowania i ograniczania zagrożenia, choć nadal brakuje skutecznych i tanich metod wykrywania toksyn w produktach rybnych.
Przeczytaj też: Niszczą wątrobę i powodują raka. Najgorsze toksyny z jedzenia
Jak chronić się przed ciguaterą?
Ponieważ ciguatoksyny są niewidoczne, bezsmakowe i odporne na gotowanie, ochrona przed ciguaterą wymaga przede wszystkim świadomości i ostrożności – zarówno w podróży, jak i w codziennych zakupach. Oto kilka kluczowych zasad, które pomagają zminimalizować ryzyko:
Uważaj na pochodzenie ryb
Najwięcej przypadków ciguatery odnotowuje się w rejonach tropikalnych: na Karaibach, południowym Pacyfiku i Oceanie Indyjskim. Dlatego warto dokładnie sprawdzać etykiety ryb i owoców morza – zwłaszcza tych mrożonych lub importowanych. Jeśli produkt pochodzi z obszaru znanego z występowania ciguatery, lepiej zrezygnować z jego spożycia.
Przeczytaj też: Amazońska gorączka pojawiła się w Europie. Czym jest wirus Oropouche?
Unikaj dużych ryb drapieżnych
Ciguatoksyny gromadzą się w łańcuchu pokarmowym, dlatego największe zagrożenie stwarzają duże, drapieżne ryby żyjące w ciepłych wodach. Szczególnie ryzykowne są:
• barrakudy,
• lucjany,
• graniki,
• mureny,
• makrele królewskie.
To właśnie w ich mięśniach i narządach wewnętrznych stężenie toksyn może osiągać niebezpieczne poziomy.
Unikaj niektórych części ryby
Jeśli już decydujemy się na spożycie ryby pochodzącej z rejonów tropikalnych, warto wiedzieć, że toksyny najczęściej kumulują się w wątrobie, jelitach, skórze i głowie. Dlatego najlepiej spożywać jedynie mięso z tuszy ryby – i to wyłącznie w niewielkich ilościach.
Kupuj ryby z pewnych źródeł
Unikaj zakupów ryb niewiadomego pochodzenia, szczególnie na targach lub w krajach o niskich standardach kontroli żywności. W Europie obowiązują surowe przepisy, które zabraniają sprzedaży ryb zawierających ciguatoksyny – ale ochrona ta działa tylko wtedy, gdy produkt jest właściwie oznakowany i pochodzi z legalnego źródła.
Zachowaj ostrożność w podróży
Podczas wakacji w tropikach, unikaj jedzenia lokalnych przysmaków z dużych ryb, jeśli nie masz pewności co do ich bezpieczeństwa. Warto zapytać mieszkańców lub przewodników, które gatunki uważa się za bezpieczne, a które lepiej omijać. Lokalne tradycje często obejmują wiedzę przekazywaną ustnie – i może ona uratować zdrowie.
Źródła:
Loeffler CR, Tartaglione L, Friedemann M, Spielmeyer A, Kappenstein O, Bodi D. Ciguatera Mini Review: 21st Century Environmental Challenges and the Interdisciplinary Research Efforts Rising to Meet Them. Int J Environ Res Public Health. 2021 Mar 15;18(6):3027. doi: 10.3390/ijerph18063027. PMID: 33804281; PMCID: PMC7999458.
Oehler E, Bouchut J. La ciguatéra [Ciguatera fish poisoning]. Presse Med. 2014 Sep;43(9):902-11. French. doi: 10.1016/j.lpm.2014.01.019. Epub 2014 Jul 4. PMID: 25001048.
