Naukowcy odkryli niepokojący związek. To może upośledzać rozwój mózgu u najmłodszych

Dlaczego NO₂ zagraża rozwijającemu się mózgowi?

Dwutlenek azotu to gaz powstający głównie ze spalin samochodowych i domowych pieców. Wnikając do płuc, powoduje stan zapalny i stres oksydacyjny; cząsteczki zapalne i wolne rodniki docierają następnie do krążenia, a stamtąd — do mózgu dziecka, którego bariery ochronne są jeszcze niedojrzałe. Z badań regionalnych wynika, że już przy wzroście stężenia NO₂ o 10 µg/m³ ryzyko astmy rośnie nawet o 17 %, a infekcji dróg oddechowych o 9 % — to „czerwone flagi”, które mogą zapowiadać również zmiany w układzie nerwowym. 

Laboratoryjne modele sugerują, że NO₂ nasila mikroglejowy stan zapalny i zaburza mielinizację — proces „izolowania” włókien nerwowych, dzięki któremu sygnały elektryczne biegną szybko i bez strat. Im dłużej dziecko oddycha powietrzem z przekroczonymi normami, tym większe ryzyko, że mózgowe „autostrady” będą budowane wolniej lub z gorszych materiałów.

Co pokazało badanie?

Polsko-międzynarodowy zespół z Uniwersytetu Jagiellońskiego przeanalizował obrazy dyfuzyjnego rezonansu magnetycznego (dMRI) u 425 dzieci w wieku 10-13 lat. Wyniki wskazały, że ekspozycja na NO₂ od życia płodowego do czwartego roku życia wiąże się z niższą spójnością włókien istoty białej — struktury odpowiedzialnej za łączność między korą mózgową a strukturami podkorowymi. 

Co ważne, efekt był niezależny od obecności ADHD, co oznacza, że smog nie "uderza” mocniej w dzieci już zdiagnozowane, lecz stanowi dodatkowe, powszechne obciążenie dla wszystkich rozwijających się mózgów. Pyły zawieszone (PM) nie wykazały w tym badaniu wyraźnego związku z integralnością istoty białej, co nie wyklucza ich neurotoksyczności — sugeruje raczej, że mechanizm działania PM może być bardziej rozproszony i trudniejszy do uchwycenia jedną metodą obrazowania. 

Przeczytaj również: Dziecko zażyło snusa. 8 dni trwała walka o zdrowie w szpitalu

Europejskie dane z kohorty Generation R potwierdzają, że dzieci oddychające bardziej zanieczyszczonym powietrzem mają słabsze połączenia między układami odpowiedzialnymi za uwagę, ruch i emocje nawet w wieku 14 lat, co może przekładać się na kłopoty z koncentracją czy regulacją nastroju.

Jak chronić dzieci przed neurotoksycznym smogiem?

Choć problem wymaga zmian systemowych — czystszy transport, ambitne normy jakości powietrza, uszczelnienie przepisów dotyczących pieców — rodzice mogą zminimalizować narażenie. Przede wszystkim warto śledzić alerty smogowe i ograniczać aktywność na zewnątrz w dni o wysokim stężeniu NO₂, zwłaszcza wczesnym rankiem i popołudniami, gdy ruch uliczny jest największy. W domu pomogą oczyszczacze powietrza z filtrem HEPA oraz wymiana nieszczelnych okien w pokojach dzieci.

Droga do szkoły ma znaczenie: spacer lub przejazd rowerem bocznymi uliczkami wystawia dziecko na znacznie mniejsze dawki tlenków azotu niż stanie w korku tuż obok rur wydechowych. Jeśli to możliwe, unikaj parkowania wózka na wysokości rur wydechowych samochodów. Wspieraj inicjatywy lokalne – zielone korytarze przy szkołach, ograniczenie prędkości i strefy niskiej emisji – bo mózg dziecka rozwija się latami, a każdy sezon smogowy to kolejna cegiełka w ryzyku neurologicznym.

Przeczytaj również: Otyłość u dzieci to nie uroda, to choroba. Jak z nią walczyć?

 

źródła:

• Lewandowska P., Szwed M. i in. Early-life nitrogen dioxide exposure and white-matter microstructure in children. Human Brain Mapping. 2025.
• Kusters M.S.W. et al. Exposure to residential air pollution and the development of functional connectivity of brain networks throughout adolescence. Environment International. 2025;196:109245
• Szwed M. et al. Air pollution and cortical myelin T1w/T2w ratio estimates in school-age children from the ABCD and NeuroSmog studies. Developmental Cognitive Neuroscience. 2025;73:101538. 
• Projekt NeuroSmog – Instytut Psychologii UJ. Jak smog wpływa na rozwijający się mózg dziecka?