Profilaktyka chorób serca. Lekarz radzi, jak zadbać o kondycję serca

Co zalicza się do profilaktyki chorób serca?

Zawodowo zajmuję się dietetyką kliniczną, więc z pełną świadomością mogę potwierdzić, iż żywienie odgrywa bardzo ważną rolę w prewencji chorób układu krążenia. Żywienie powinno być oparte na warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, chudym mięsie i zdrowych tłuszczach, takich jak awokado, orzechy czy oleje roślinne. Zbyt duże spożycie produktów tłustych, smażonych oraz bogatych w cholesterol, w sól czy cukry proste może mieć niekorzystny wpływ na nasze serce. Często pada pytanie, jaki rodzaj diety najlepiej uwzględnić? Najczęściej zaleca się wprowadzenie diety śródziemnomorskiej lub diety DASH. 

Oczywiście, do prewencji chorób serca możemy również wskazać zdecydowane ograniczenie czy wyeliminowanie stosowania używek, do których zalicza się spożywanie alkoholu czy palenie tytoniu. Prawdopodobieństwo mogą też zwiększyć inne zaburzenia, do których możemy zaliczyć nadciśnienie tętnicze, otyłość czy miażdżycę.

Kolejnym ważnym aspektem będzie aktywność fizyczna. Według WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia, osoba dorosła powinna poświęcać na ruch minimum 30 minut dziennie. Warto pamiętać, że każdy rodzaj aktywności ruchowej jest wskazany oraz może pozytywnie wpłynąć na poprawę krążenia oraz kondycję serca. 

Do profilaktyki chorób serca zalicza się również tzw. badania profilaktyczne, których zadaniem jest regularna kontrola swojego stanu zdrowia oraz ewentualne szybkie wdrożenie leczenia żywieniowego czy farmakologicznego. Do najczęściej zalecanych badań zalicza się pomiar ciśnienia krwi czy wykonanie lipidogramu, a także badanie EKG czy USG. Dla przypomnienia, prawidłowe ciśnienie krwi powinno wynosić mniej więcej 120/80 mmHg.

Polecamy: Jesteś po czterdziestce? Tych objawów nie bagatelizuj, wskazują na choroby

Ból głowy i samopoczucie jak po dobrej imprezie? To sygnały ostrzegawcze poważnej choroby Czytaj dalej Taką emeryturę dostaniesz w sierpniu 2024. Sprawdź, ile pieniędzy wpłynie na twoje konto Czytaj dalej

Jak dbać o serce?

Więcej na temat układu sercowo – naczyniowego opowie specjalista, czyli lekarz kardiolog doktor Łukasz Samoliński z I Kliniki Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. 

Jakie są najważniejsze czynniki ryzyka, jeżeli chodzi o choroby serca?

Skupiając się głównie na modyfikowalnych czynnikach ryzyka chorób sercowo-naczyniowych należy przede wszystkim wymienić hipercholesterolemię, czyli podwyższony poziom cholesterolu, w szczególności frakcji lipoprotein o niskiej gęstości (ang. low-density lipoprotein cholesterol, LDL-C, tak zwany „zły cholesterol”), nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu, cukrzycę typu I i II, oraz otyłość. Przykładowo ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u palaczy jest pięciokrotnie wyższe, niż u osób niepalących, a występowanie cukrzycy zwiększa ryzyko tychże chorób około dwukrotnie.

 Z tego względu chciałabym zadać podobne pytanie, aczkolwiek równie bardzo ważne. Jakie są najczęstsze objawy, jeżeli chodzi o choroby serca? Na co powinniśmy od razu zwrócić uwagę? Co może nas zaniepokoić?

Jednym z najpoważniejszych i najbardziej alarmujących objawów z obszaru chorób sercowo-naczyniowych jest ból w klatce piersiowej. Typowy ból związany z chorobą wieńcową, czyli chorobą tętnic odpowiedzialnych za ukrwienie naszego mięśnia sercowego, ma charakter uciskający, gniotący, czasem piekący, pojawiający się głównie przy wysiłku, promieniujący do szyi, lewego lub prawego barku z uczuciem drętwienia rąk. W łagodniejszej postaci choroby szybko ustępuje po odpoczynku. Ponadto należy zwrócić uwagę na nagłe lub stopniowe pogarszanie tolerancji wysiłku, duszności, kołatania serca, utraty przytomności i zasłabnięcia. Objawem typowo kardiologicznym, a mianowicie niewydolności serca, może również być występowanie obrzęków kończyn dolnych – jeśli skarpetki zaczynają nas uciskać, to jest to sygnał, że warto odwiedzić kardiologa.

Jakie badania należy wykonać w kontekście profilaktyki chorób serca? Co ile powinno się je wykonywać, by wcześnie rozpoznać ewentualne zmiany? Jak postąpić, gdy wyniki badań nie będą zadowalające? Co zrobić w pierwszej kolejności? 

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na kontrolę czynników ryzyka. Najprostszym, tanim badaniem jest pomiar ciśnienia tętniczego. W przypadku osób zdrowych takich pomiarów powinno się dokonywać co najmniej raz w tygodniu, o stałej porze, po krótkim wyciszeniu i odpoczynku. Ponadto raz do roku warto zbadać parametry biochemiczne krwi – w szczególności lipidogram (stężenia poszczególnych frakcji cholesterolu) i glikemię (stężenie glukozy). Badanie elektrokardiograficzne (EKG) jest kolejnym, powszechnie dostępnym badaniem, które potrafi dostarczyć lekarzowi cennych informacji na temat kondycji serca pacjenta. W przypadku pojawienia się odchyleń w powyższych badaniach lub pierwszych objawów, takich jak ból w klatce piersiowej, czy pogorszenie tolerancji wysiłku, należy niezwłocznie zgłosić się do kardiologa, który dysponuje bardziej zaawansowanymi badaniami, takimi jak elektrokardiograficzny test wysiłkowy, echokardiografia, czy tomografia tętnic wieńcowych. 

Czy według Pana Doktora dieta oraz aktywność ruchowa jest istotnym aspektem w kontekście prewencji chorób układu krążenia? Czy warto wdrożyć dodatkową suplementację? 

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego z zakresu prewencji chorób sercowo-naczyniowych nie pozostawiają złudzeń – zalecenia dotyczące stylu życia dotyczą wszystkich, niezależnie od wieku, płci czy czynników ryzyka. Istnieje odwrotna zależność pomiędzy aktywnością fizyczną a śmiertelnością i chorobowością sercowo-naczyniową. U wszystkich osób dorosłych zaleca się co najmniej 150-300 min. tygodniowo wysiłku aerobowego o umiarkowanej intensywności lub 75-150 min. o dużej intensywności. Warto nadmienić, że intensywność wysiłku dla każdego oznacza coś innego – dla jednych może to być intensywna jazda na rowerze, dla drugich szybki marsz. Najważniejsze to dostosować wysiłek do swoich możliwości i redukować siedzący tryb życia. Podobnie jest z dietą – zdrowa dieta zalecana jest u wszystkich osób jako podstawa prewencji chorób sercowo-naczyniowych. 

Do najważniejszych zasad zdrowego odżywiania się należą: zastąpienie tłuszczy nasyconych tłuszczami nienasyconymi, redukcja spożycia soli, wprowadzanie do diety roślin bogatych w błonnik, ograniczenie spożycia alkoholu do max. 100g/tydzień, spożywanie ryb co najmniej raz w tygodniu i ograniczenie spożycia cukrów prostych, szczególnie w postaci napojów słodzonych. Dobrze zbilansowana dieta powinna dostarczyć nam komplet niezbędnych składników odżywczych. W przypadku zdiagnozowania niedoborów konkretnych witamin czy minerałów można sięgnąć po suplementy jako uzupełnienie diety, (dobrym przykładem są kwasy tłuszczowe omega 3 i 6 zawarte w rybach, owocach morza i olejach roślinnych), natomiast nigdy nie powinny nam one zastąpić produktów spożywczych bogatych w te składniki.
 

Objawy chorób serca

Czy miażdżyca może się jakkolwiek objawiać? Jakie badania diagnostyczne wykonać, by sprawdzić jej ewentualną obecność? 

Rozwijająca się miażdżyca przez długi czas może nie dawać żadnych objawów, natomiast stadium zaawansowane może objawić się w różny sposób, w zależności od tego, których tętnic problem dotyczy – przykładowo miażdżyca tętnic wieńcowych może prowadzić do choroby niedokrwiennej serca, a w skrajnych przypadkach do zawału serca, miażdżyca tętnic nerkowych może prowadzić do uszkodzenia nerek i nadciśnienia tętniczego, a miażdżyca tętnic mózgowych może prowadzić do udaru mózgu. Badaniem, które jest w stanie ocenić poziom zaawansowania zmian miażdżycowych jest np. USG z funkcją doppler, lub angiografia tomografii komputerowej.

Jak wygląda leczenie miażdżycy? Czy można się jej ‘’pozbyć’’ lub zapobiec wystąpieniu? 

Trudno mówić o wyleczeniu samej miażdżycy, można natomiast spowolnić jej postęp poprzez wspomnianą wcześniej kontrolę czynników ryzyka, jak również leczyć jej skutki. W przypadku chorób sercowo-naczyniowych jednym z najgroźniejszych powikłań postępującej miażdżycy jest zawał serca – epizod ostrego niedokrwienia mięśnia sercowego wskutek zamknięcia się światła tętnicy, np. przez blaszkę miażdżycową. W takiej sytuacji jedynym skutecznym leczeniem jest leczenie zabiegowe. Obecnie stosowane są głównie dwie metody – kardiochirurgiczna, czyli wszczepienie pomostu aortalno-wieńcowego (tzw. by-passu), który ma za zadanie doprowadzić krew do tętnicy za miejscem zwężenia, oraz wewnątrznaczyniowa, czyli implantacja stentu, mającego na celu poszerzenie zwężonego naczynia od środka. Obie metody wiążą się z ryzykiem okołozabiegowym, dlatego też zdecydowanie łatwiej jest zapobiegać postępowi choroby niż leczyć jej skutki.

Jakie normy można wyróżnić dla cholesterolu HDL, cholesterolu LDL oraz triglicerydów? Za co odpowiadają poszczególne parametry w kontekście chorób układu krążenia? 

Uznaną normą dla cholesterolu o wysokiej gęstości lipoprotein (HDL) wśród kobiet jest stężenie >50 mg/dl, natomiast wśród mężczyzn >40 mg/dl, jednakże strategia zwiększania stężenia cholesterolu HDL nie znalazła odzwierciedlenia w redukcji ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Znacznie istotniejszy w tym zakresie jest cholesterol LDL – normy, a raczej cele terapeutyczne ustalone są w oparciu o grupy ryzyka: dla chorych niskiego ryzyka zalecane stężenie wynosi <116 mg/dl, dla umiarkowanego ryzyka <100 mg/dl, dużego <70 mg/dl i bardzo dużego <55 mg/dl. W grupie pacjentów z ekstremalnie wysokim ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, u których wystąpiło drugie zdarzenie naczyniowe w ciągu 2 lat, zalecanym stężeniem cholesterolu LDL jest <40 mg/dl. Stężenie triglicerydów nie jest celem terapeutycznym, jednakże stężenie <150 mg/dl wskazuje na małe ryzyko sercowo-naczyniowe, natomiast stężenie powyżej 150 mg/dl wymaga poszukiwania innych czynników ryzyka. Wysokie stężenie cholesterolu LDL sprzyja jego odkładaniu się w ścianie tętnicy wywołując tym samym proces tworzenia się blaszki miażdżycowej.

Czy zbyt wysoki cholesterol może być groźny dla serca? Które produkty mają najwięcej cholesterolu? Jak możemy go obniżyć?

Wysokie stężenie cholesterolu może być bardzo groźne dla serca. Jak już wcześniej zostało powiedziane, stanowi on jeden z głównych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym zawału serca, który często powoduje nieodwracalne uszkodzenie mięśnia sercowego. Dbając o prawidłowe stężenie cholesterolu we krwi należy pamiętać o ograniczaniu w diecie takich produktów, jak masło, smalec, tłuste mięso, produkty smażone na głębokim, niewłaściwym tłuszczu (np. frytki), majonez, sery pełnotłuste. Produktem, który również wpływa niekorzystnie na stężenie cholesterolu we krwi jest alkohol. Ponadto należy ponownie podkreślić znaczenie aktywności fizycznej – jest to jedna z najskuteczniejszych i najlepiej udokumentowanych metod zmniejszania stężenia cholesterolu LDL. Jeżeli jednak zmiana stylu życia nie daje oczekiwanego efektu, należy rozpocząć leczenie lekami z grupy statyn. Są to nie tylko leki, które obniżają stężenie cholesterolu LDL, ale również stabilizują blaszkę miażdżycową zapobiegając tym samym zawałowi serca.

Czy wyniki pomiarów ciśnienia tętniczego mogą się różnić w zależności od miejsca, w którym je wykonujemy na przykład w domu czy w gabinecie lekarskim? Na której ręce należy wykonywać pomiar? Jakie wyniki powinny nas zaniepokoić? Jak nadciśnienie tętnicze wpływa na serce? 

Ciśnienie tętnicze może się wahać w zależności od poziomu pobudzenia, w jakim organizm się znajduje. Jako iż wizyta u lekarza często związana jest z pewnym stresem, to obserwujemy zjawisko nazywane „efektem białego fartucha”. Polega ono na odnotowywaniu podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim przy prawidłowych pomiarach domowych. Takie zjawisko nie jest groźne i nie wymaga wdrażania leczenia. Z tego płynie również kolejny ważny wniosek – w jakich warunkach powinniśmy mierzyć ciśnienie? Otóż, idealny pomiar to taki, który został wykonany po kilkuminutowym odpoczynku i wyciszeniu. Wykonujemy go w pozycji siedzącej, umieszczając mankiet na ramieniu, ramię musi być podparte na wysokości serca. Pomiaru dokonujemy na obydwu ramionach i za wiążącą uznajemy wyższą wartość. Ciśnienie należy mierzyć cyklicznie, najlepiej o stałych porach dnia. Nowe normy ciśnienia tętniczego przygotowane wspólnie przez ekspertów z Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego różnią się w zależności od grupy wiekowej. Dla osób do 65 r. ż. ciśnienie nie powinno przekraczać 129/79 mmHg, dla osób powyżej 65 r. ż. progi te są nieco wyższe – 139/79 mmHg, natomiast dla najstarszych seniorów od 80 r. ż. górna granica wynosi 149/79 mmHg. Źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze po pierwsze jest istotnym czynnikiem ryzyka zawału serca, a po drugie w dłuższej perspektywie prowadzi do charakterystycznej przebudowy serca, co może rozwinąć niewydolności serca.

Jak skutecznie obniżyć ciśnienie tętnicze, gdy jest ono za wysokie? Co natomiast zrobić, by nie wzrosło? 

W pierwszej kolejności należy zwolnić, wyciszyć się i zastanowić czy wzrost ciśnienia nie jest efektem jakiejś sytuacji stresowej. Najprostszym sposobem na obniżenie ciśnienia tętniczego jest przyjęcie leków. Na rynku obecnie mamy dostępnych klika grup farmaceutyków, które służą zarówno do przewlekłego, jak i doraźnego kontrolowania ciśnienia, są to leki znane od wielu lat i bardzo dobrze przebadane. Należy też pamiętać, że leczenie nadciśnienia tętniczego jest leczeniem przewlekłym – nie należy odstawiać leków po osiągnięciu prawidłowych wartości ciśnienia, ponieważ istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że nieprawidłowe wartości powrócą. Bardzo ważnym elementem prewencji nadciśnienia tętniczego jest ograniczenie spożycia soli, gdyż podwyższone stężenie sodu predysponuje do podwyższonych wartości ciśnienia. Warto pamiętać o tym, że na nadciśnienie tętnicze, tak jak inne choroby sercowo-naczyniowe, dotyczy częściej osób prowadzących siedzący tryb życia, otyłych, niedbających o swoje zdrowie. Dlatego tak ważnym jest prowadzanie zdrowego stylu życia, dzięki czemu nie tylko unikniemy niebezpiecznych chorób i ich powikłań, ale też będziemy się cieszyć dobrym zdrowiem przez długie lata.

Czytaj także:

Zażywasz ten lek? Nie wychodź na słońce, bo to może być niebezpieczne

Gdy zaczyna się białaczka, Twoje ciało wysyła ostrzeżenia. Widać je na skórze

Na ten nowotwór chorował Jerzy Stuhr. Jakie są sygnały ostrzegawcze przy raku krtani?