Wymioty, zatrucia, a nawet śmierć. Te grzyby są potwornie niebezpieczne, łatwo pomylić je z jadalnymi
Sezon na grzyby to radość z leśnych spacerów — i czas, w którym o pomyłkę najłatwiej. Wiele popularnych, jadalnych gatunków ma „sobowtóry”, w tym śmiertelnie trujące. W artykule pokazujemy najczęstsze pary do pomylenia i proste, terenowe wskazówki, które zmniejszą ryzyko błędu. A jeśli nie masz stuprocentowej pewności, zawsze lepiej grzyba zostawić w lesie.
- Praktyczne różnice „na oko” i w dotyku
- Kiedy objawy zatrucia pojawiają się naprawdę
- Zasada bezpieczeństwa: kluczowe cechy, których nie wolno ignorować
Najczęstsze pomyłki w terenie
Kurka (pieprznik jadalny) vs lisówka pomarańczowa
Kurka (Cantharellus cibarius) ma fałdy (zgrubienia zbiegające na trzon), a nie prawdziwe blaszki. Lisówka (Hygrophoropsis aurantiaca) ma cienkie, gęste blaszki, a kapelusz bywa bardziej pomarańczowy. Kurka jest jędrna i pachnie morelą; lisówka — delikatniejsza, smakuje gorzej. Wątpliwości? Zostaw.
Opieńka miodowa vs śmiertelnie trująca hełmówka jadowita
Opieńki (Armillaria) rosną kępami na drewnie i mają wyraźny pierścień; hełmówka jadowita (Galerina marginata) jest mniejsza, również związana z drewnem, ale pierścień bywa nikły lub zanikający, a wysyp zarodników rdzawobrązowy. Największe ryzyko to zbieranie „wszystkiego z pnia” — zbieraj tylko to, co umiesz nazwać.
Pieczarki polne/leśne vs muchomor sromotnikowy
Pieczarki (Agaricus) mają różowe lub brązowe blaszki i nie mają pochwy u nasady. Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) ma zawsze białe blaszki, pochwę (tzw. „jajko”) i często zielonkawy kapelusz. Nigdy nie zbieraj „białych pieczarek” z białymi blaszkami — to może być sromotnik!
Czubajka kania vs młode muchomory w „jajku”
Kanie (Macrolepiota procera) rozpoznasz po dużym, ruchomym pierścieniu, wzorzystym trzonie jak „wężowa skóra” i braku pochwy. Młode muchomory (w tym śmiertelnie trujące) w stadium „jajka” nie mają jeszcze rozwiniętych cech — takich grzybów nie zbieramy wcale.
Rydz (mleczaj jadalny) vs mleczaj wełnianka (drażniący/przeciwwskazany)
Rydz (Lactarius deliciosus) po nacięciu wydziela pomarańczowe, łososiowe „mleczko”, a na blaszkach widać koncentryczne strefowania. Wełnianka (Lactarius torminosus) ma owłosiony kapelusz, mleczko białe, smak piekący. Nie próbuj „na język” — to metoda dla mikologów, nie na rodzinny koszyk.
Gołąbki jadalne vs gołąbek wymiotny
Gołąbki (Russula vesca) to „kruche” kapelusze w wielu kolorach. Gołąbek wymiotny (R. emetica) ma zwykle żywoczerwony kapelusz i ostry, piekący smak (powoduje silne dolegliwości żołądkowe). W praktyce: nie zbieraj gołąbków o intensywnie czerwonych kapeluszach.
Borowik szlachetny (prawdziwek) vs borowiki z czerwonymi porami
Prawdziwek (Boletus edulis) ma białe/kremowe rurki, które z wiekiem żółkną oliwkowo, i nie sinieje po przecięciu. Trujące lub podejrzane borowiki (np. borowik szatański) często mają czerwone pory, czerwonawy trzon. Zasada bezpieczeństwa: nie zbieraj borowików z czerwonymi rurkami/porami.
„Checklista” bezpieczeństwa grzybiarza
- Wyjmuj grzyb z podłoża w całości – tylko tak sprawdzisz pochwy, pierścienie i inne cechy diagnostyczne.
- Nie mieszaj gatunków w jednym koszu – jedna trująca sztuka może „skazić” resztę.
- Nie podawaj leśnych grzybów dzieciom, kobietom w ciąży i osobom starszym – układ pokarmowy jest bardziej wrażliwy.
- Nie ufaj „ludowym testom” (srebrna łyżeczka, cebula itp.) — nie działają.
Zatrucia grzybami: objawy i co robić
Objawy po zjedzeniu trujących grzybów są różnorodne — od nudności, wymiotów i biegunki po groźne uszkodzenie wątroby i nerek. Co ważne, niektóre zatrucia mają długi okres utajenia (np. po muchomorze sromotnikowym pierwsze dolegliwości mogą pojawić się dopiero po 6–24 godzinach), co opóźnia diagnozę i leczenie. Jeśli po posiłku z grzybami pojawiają się dolegliwości lub masz choćby cień wątpliwości co do gatunku:
- natychmiast skontaktuj się z lekarzem lub zadzwoń na numer alarmowy,
- nie wywołuj wymiotów „na własną rękę”,
- zachowaj resztki potrawy i/lub surowe okazy do identyfikacji (ułatwi to lekarzom postępowanie).
W zatruciu amatoksynami (np. sromotnik) śmiertelność mimo postępu leczenia pozostaje istotna i w literaturze opisywana jest w szerokim przedziale kilkunastu–kilkudziesięciu procent. Tu liczy się czas i szybki kontakt z pomocą medyczną.
Grzybobranie może być bezpieczne i przyjemne, jeśli trzymasz się kilku żelaznych zasad: zbieraj tylko to, co dobrze znasz, oglądaj owocniki w całości, a w razie wątpliwości — nie ryzykuj. Prawie każdemu „łakomemu kąskowi” w lesie odpowiada „niebezpieczny sobowtór”. Twoim sprzymierzeńcem są wiedza, pokora i… pusty koszyk, gdy czegoś nie jesteś pewien.
Materiał ma charakter wyłącznie informacyjny i nie zastępuje porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
Źródła:
- Główny Inspektorat Sanitarny. (2022). Bezpieczne grzybobranie. Gov.pl. https://www.gov.pl/web/gis/bezpieczne-grzybobranie
- Jankowska, I., Liberek, A., Sein Anand, J., & Pawłowska, J. (2010). Diagnostyka i leczenie zatrucia muchomorem sromotnikowym. Postępy Nauk Medycznych, 1, 45–50. https://www.czytelniamedyczna.pl/3265,diagnostyka-i-leczenie-zatrucia-muchomorem-sromotnikowym.html
- Lasy Państwowe. (2019). Bezpieczne grzybobranie (broszura PDF). https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/publikacje/dla-nauczycieli/bezpieczne-grzybobranie-1/bezpieczne-grzybobranie.pdf
- grzyby.pl. (2022). Galerina marginata (hełmówka jadowita) — opis i oznaczanie. https://www.grzyby.pl/gatunki/Galerina_marginata.htm
