3 karcynogeny z jedzenia. Tak codziennie karmisz raka
Niektóre składniki naszej diety bywają podstępne – ryzyko nowotworu rośnie, zanim poczujemy jakiekolwiek objawy. Przetworzone wędliny, mocno smażone przekąski i „niewinne” lampki alkoholu to trio, które według naukowców potrafi realnie uszkadzać DNA. Sprawdź, co dokładnie wiemy o tych karcynogenach i jak ograniczyć ich wpływ na zdrowie.
- Przetworzone mięso ma status pewnego czynnika rakotwórczego (grupa 1 IARC)
- Frytki i inne mocno przypieczone potrawy dostarczają akrylamidu – związku z listy „prawdopodobnie rakotwórczy”
- Nawet małe dawki alkoholu zwiększają ryzyko co najmniej siedmiu typów nowotworów – nie istnieje „bezpieczny” poziom spożycia
Klasyfikacja czynników rakotwórczych
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) klasyfikuje czynniki rakotwórcze według siły dowodów. W praktyce pomaga to lekarzom i instytucjom tworzyć wytyczne.
Grupa 1 – rakotwórcze dla ludzi: przetworzone mięso, azbest, alkohol etylowy, dym tytoniowy.
Grupa 2A – prawdopodobnie rakotwórcze: czerwone mięso, akrylamid powstający w frytkach i czipsach, bardzo gorące napoje > 65°C.
Grupa 2B – możliwie rakotwórcze: np. ekstrakt z aloesu całolistnego, niektóre herbicydy.
Grupa 3 – nieklasyfikowalne (brak wystarczających danych): kofeina.
Grupa 4 – prawdopodobnie nierakotwórcze: kaprolaktam (rzadko spotykany w żywności).
Wędliny, frytki, drinki – trio, które szkodzi komórkom
1. Przetworzone i czerwone mięso
IARC uznała przetworzone mięso (wędliny, kiełbasy, bekon) za czynnik rakotwórczy z grupy 1; już 50 g dziennie zwiększa ryzyko raka jelita grubego o 18%. Najnowsza metaanaliza 60 badań pokazuje, że wysokie spożycie czerwonego lub przetworzonego mięsa podnosi ryzyko raka okrężnicy o 22%, a raka odbytnicy o 17%.
2. Smażone i mocno przypieczone potrawy
Temperatury powyżej 180°C sprzyjają powstawaniu akrylamidu, heterocyklicznych amin (HCA) i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). W badaniu z 2024 r. analizującym 184 próbek żywności akrylamid osiągał poziomy uznane za potencjalnie niebezpieczne w kategoriach „root & tuber crops” (np. frytki). Choć wyniki badań epidemiologicznych są mniej jednoznaczne, IARC klasyfikuje akrylamid jako związek „prawdopodobnie rakotwórczy” (grupa 2A).
3. Alkohol
Ethanol metabolizuje się do acetaldehydu, który uszkadza DNA. Metaanaliza 572 badań pokazała, że w porównaniu z osobami niepijącymi pijący mają: 5-krotnie wyższe ryzyko raka jamy ustnej i gardła, niemal 5-krotnie raka przełyku, 1,6-krotnie raka piersi i 1,4-krotnie raka jelita grubego. Eksperci zgodnie podkreślają, że nie ma progu całkowicie wolnego od ryzyka.
Przeczytaj też: Jedzenie tego może powodować raka! 9 najbardziej rakotwórczych produktów
Talerz kontra nowotwór – jedz tak, by głodzić raka
Świadome wybory żywieniowe mogą – według World Cancer Research Fund – zapobiec nawet 40 % nowotworów. Co to oznacza w praktyce?
Ogranicz wędliny i czerwone mięso. Zastępuj je roślinami strączkowymi, drobiem lub rybami.
Gotuj łagodniej. Pieczenie w niższych temperaturach, gotowanie na parze i krótsze smażenie zmniejszają powstawanie akrylamidu i HCA.
Zastanów się nad alkoholem. Każde ograniczenie zmniejsza ryzyko; zero jest najlepszym wyborem.
Wzmacniaj tarczę ochronną organizmu błonnikiem i antyoksydantami. Warzywa, owoce, pełne ziarna pomagają szybciej usuwać potencjalne toksyny z przewodu pokarmowego.
Pamiętaj, że dieta to tylko jeden z elementów profilaktyki. Równie ważne są aktywność fizyczna, utrzymanie prawidłowej masy ciała i unikanie palenia. Jeżeli masz objawy ze strony układu pokarmowego (np. krew w stolcu, utratę masy ciała, przewlekłe bóle brzucha), skonsultuj się z lekarzem rodzinnym lub gastroenterologiem – nie czekaj na przesiewową kolonoskopię.
Klauzula: Materiał ma charakter informacyjny i nie zastępuje porady medycznej.
Przeczytaj też: Ten czynnik drastycznie zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór. Wywiad z prof. Pawłem Koczkodajem
- Źródła:
International Agency for Research on Cancer. (2015, 26 października). Consumption of red meat and processed meat (Komunikat prasowy nr 240). Pobrano 5 września 2025 z https://www.iarc.who.int/wp-content/uploads/2018/07/pr240_E.pdf - European Food Safety Authority. (2015). Scientific Opinion on acrylamide in food (EFSA Journal, 13(6), 4104). Pobrano 5 września 2025 z https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/corporate_publications/files/acrylamide150604.pdf
- Ungvári, Z., Fekete, M., Varga, P., Lehoczki, A., Munkácsy, G., & Győrffy, B. (2025). Association between red and processed meat consumption and colorectal cancer risk: A comprehensive meta-analysis of prospective studies. GeroScience, 47, 5123–5140. https://doi.org/10.1007/s11357-025-01646-1
International Agency for Research on Cancer. (2024, 8 stycznia). IARC Handbooks of Cancer Prevention: Reduction or Cessation of Alcohol Consumption (Tom 20A). Pobrano 5 września 2025 z https://www.iarc.who.int/news-events/iarc-handbooks-of-cancer-prevention-volume-20a-reduction-or-cessation-of-alcohol-consumption/
