Niszczą wątrobę, nerki, tarczycę. UE chce ich całkowicie zakazać
W Danii i Francji obostrzenia dotyczące wykorzystania związków PFAS obowiązują już od lat. Teraz nad wprowadzeniem podobnych przepisów dla wszystkich krajów członkowskich pracuje Unia Europejska. Nie bez powodu. „Wieczne chemikalia” są już wszędzie – w powietrzu, w wodzie, w organizmach zwierząt i większości z nas.
PFAS – co kryje się pod nazwą "wieczne chemikalia"?
PFAS to grupa związków chemicznych, które zawierają silne wiązania między atomami węgla i fluoru. Ta cecha nadaje im wyjątkową trwałość – zarówno chemiczną, jak i termiczną. Dzięki temu PFAS są odporne na działanie wody, tłuszczów, wysokich temperatur oraz większości rozpuszczalników.
Choć ich właściwości użytkowe są imponujące, to właśnie trwałość sprawia, że PFAS określane są mianem "wiecznych chemikaliów" – raz wprowadzone do środowiska, mogą w nim przetrwać przez dziesiątki, a nawet setki lat.
Związki te zaczęto wykorzystywać na szeroką skalę już w połowie XX wieku, a obecnie znanych jest kilka tysięcy różnych rodzajów PFAS. Wiele z nich zostało zakazanych w Unii Europejskiej ze względu na szkodliwość dla zdrowia i środowiska. Jednak wciąż stosowane są ich zamienniki – nierzadko równie trwałe i toksyczne. Problem polega także na tym, że PFAS mogą się kumulować w organizmach żywych, a ich rozkład w przyrodzie jest niezwykle powolny.
Przeczytaj też: "Wieczne chemikalia" wykryte w polskich wodach. Powodują wiele chorób
Skąd się biorą PFAS?
PFAS są wykorzystywane w wielu dziedzinach życia – znajdują się m.in. w powłokach nieprzywierających do naczyń kuchennych, wodoodpornych ubraniach, opakowaniach na żywność, kosmetykach, farbach czy pianach gaśniczych. Są w akcesoriach kuchennych, opakowaniach fast foodów, pomadkach do ust i antyperspirantach.
Przemysł ceni je za wyjątkową odporność na wodę i tłuszcze, a konsumenci – za wygodę, jaką oferują produkty z ich dodatkiem. Niestety produkcja, użycie i utylizacja przedmiotów zawierających PFAS to główne drogi, jakimi te substancje przedostają się do środowiska.
Przeczytaj też: Toksyczne chemikalia w prezerwatywach. Rusza proces
PFAS mogą przenikać do wód gruntowych i powierzchniowych, skąd trafiają do roślin, zwierząt i ludzi. Co więcej, wiele produktów codziennego użytku może uwalniać PFAS przez długi czas – nawet po wyrzuceniu ich na wysypisko śmieci.
Wpływ „wiecznych chemikaliów” na zdrowie
Istnieje coraz więcej dowodów naukowych na to, że związki PFAS mogą poważnie zagrażać zdrowiu człowieka. PFAS wykazują zdolność do bioakumulacji – po dostaniu się do organizmu człowieka mogą utrzymywać się w nim przez wiele lat, głównie w surowicy krwi, wątrobie i nerkach.
Naukowcy wiążą ekspozycję na PFAS z różnorodnymi zaburzeniami – m.in. z podwyższonym poziomem cholesterolu, dysfunkcją tarczycy, uszkodzeniem wątroby oraz zaburzeniami funkcjonowania układu odpornościowego.
Przeczytaj też: Po tym poznasz, że to Hashimoto. Każdy chory ma taki objaw
Długoterminowe badania kohortowe sugerują również związek pomiędzy wysokim stężeniem PFAS a zwiększonym ryzykiem wystąpienia nowotworów – w tym raka nerki, jąder i piersi.
Badania wykazały także, że PFAS mogą zakłócać działanie hormonów płciowych i wpływać na cykl menstruacyjny, płodność oraz przebieg ciąży.
„Wieczne chemikalia” szkodzą dzieciom i ciężarnym
Szczególnie niepokojące są doniesienia dotyczące dzieci i kobiet w ciąży. Związki PFAS mogą przenikać przez łożysko, a także przedostawać się do mleka matki, przez co noworodki są narażone już od najwcześniejszych etapów życia.
Ekspozycja prenatalna może skutkować niższą masą urodzeniową, opóźnieniem wzrostu, zaburzeniami neurobehawioralnymi i osłabioną odpowiedzią immunologiczną, np. gorszą reakcją na szczepienia.
Przeczytaj też: Jak przygotować się do ciąży? Przyszła mama może sporo zrobić dla zdrowia dziecka i własnego
W odpowiedzi na te zagrożenia, niektóre kraje wprowadzają surowsze limity obecności PFAS w wodzie pitnej, przy czym eksperci alarmują, że nawet bardzo niskie stężenia – rzędu kilku nanogramów na litr – mogą być niebezpieczne przy przewlekłej ekspozycji.
W grudniu 2024 roku UE przyjęła Rozporządzenie (UE) 2025/40 dotyczące opakowań i odpadów opakowaniowych, które wprowadza ograniczenia dotyczące zawartości PFAS w materiałach opakowaniowych. Nowe prawo ma na celu zmniejszenie zanieczyszczenia oraz ochronę zdrowia publicznego poprzez eliminację szkodliwych substancji z opakowań
Europejska Agencja Chemikaliów (ECHA) intensywnie pracuje nad oceną propozycji ograniczenia PFAS. W marcu 2025 roku Komitet ds. Oceny Ryzyka (RAC) oraz Komitet ds. Analiz Społeczno-Ekonomicznych (SEAC) osiągnęły konsensus w kluczowych kwestiach dotyczących tych substancji, co stanowi istotny krok w kierunku wprowadzenia nowych regulacji.
Źródło:
Kryłów, M. (2023). PFAS – „wieczne chemikalia” i ich wpływ na środowisko oraz zdrowie człowieka. Politechnika Gdańska.
